Vitrum D3 – witamina słońca
Produkty bogate w fosfor
Fosfor jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Czy wraz z pożywieniem jesteśmy w stanie zapewnić sobie odpowiednią dawkę fosforu?
Dzienna norma spożycia fosforu u osób dorosłych wg IŻŻ wynosi ok. 580-700 mg na dzień. Dzieci i młodzież w intensywnej fazie wzrostu (do ok. 18 roku życia) wykazują zwiększone zapotrzebowanie, które sięga nawet 1250 mg na dzień.
Jaką rolę odgrywa w organizmie fosfor?
Fosfor (P), podobnie jak wapń, należy do podstawowych składników budulcowych w organizmie człowieka. Aż 85% fosforu znajduje się w zębach i kościach, współuczestnicząc w procesie mineralizacji. Pozostała część występuje w tkankach miękkich i płynach ustrojowych. Pierwiastek ten wchodzi w skład białek, tłuszczów, węglowodanów, kwasów nukleinowych (DNA, RNA) oraz wysokoenergetycznych związków. Bierze udział w procesach przemiany materii – przyczynia się do utrzymania prawidłowego metabolizmu energetycznego, pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu błon komórkowych, które bez fosforu mają słabe oddziaływanie biologiczne. Jest również istotnym składnikiem nośników energii w komórkach (GTP i ATP).
Gdzie znajduje się fosfor?
Fosfor jest składnikiem powszechnie występującym w wielu produktach żywnościowych, w tym m.in.:
- produktach mięsnych i podrobach (m.in. wieprzowina, schab, szynka z indyka, udko z kurczaka, kiełbasa śląska, szynka wieprzowa gotowana[1])
- rybach (świeżych, a także wędzonych i w puszkach)
- jajach kurzych (a konkretnie w żółtkach)
- serach podpuszczkowych oraz serach topionych (np. ser topiony edamski, ser ementaler pełnotłusty, ser camembert pełnotłusty[2])
- nasionach roślin strączkowych (szczególnie suchych)
- pieczywie i produktach zbożowych
- nasionach słonecznika
- kaszy gryczanej
- orzechach włoskich i migdałach
- płatkach owsianych
- brokułach
- pomarańczach
Przyswajalność fosforu z pożywienia wynosi ok. 60-70%. W niektórych przypadkach wartość ta może się jednak zmniejszać. Dotyczy to przede wszystkim produktów zbożowych i warzyw strączkowych, w których fosfor występuje w połączeniach fitynianowych. Aby zapewnić sobie większą dostępność fosforu (a także innych składników mineralnych), zaleca się odpowiednią obróbkę tych produktów, np. moczenie nasion strączkowych przed gotowaniem.
Fosforany znajdują się też w żywności przetworzonej (np. zupy w proszku, wędliny). Niestety tego typu produkty cechują się niekorzystnym stosunkiem fosforu do wapnia. Nadmierne ich spożywanie ma negatywny wpływ na gospodarkę wapniowo-fosforanową[1].
Fosfor a funkcje innych składników mineralnych: witamina D
Wapń wraz z fosforem spełniają istotne funkcje w procesach życiowych. Jednak współdziałanie tych pierwiastków nie byłoby efektywne bez witaminy D, która ma bezpośredni wpływ na zbilansowaną gospodarkę wapniowo-fosforanową w ustroju – sprzyja ich prawidłowemu wchłanianiu i wykorzystaniu. Dodatkowo uczestniczy w metabolizmie tkanki kostnej, wspiera mięśnie i układ odpornościowy.
Rozważając suplementację witaminy D trzeba jednak pamiętać, że przyczyni się ona do zwiększenia gęstości kości wyłącznie przy odpowiedniej podaży wapnia i fosforu. Wszystkie te trzy składniki odżywcze determinują zdrowie i prawidłowy rozwój tkanki kostnej. Oprócz tego w diecie nie może zabraknąć również witaminy C oraz mikroelementów, takich jak magnez, cynk i fluor. Ten ostatni pomaga w zachowaniu mineralizacji zębów.
Zapotrzebowanie na fosfor
Niedostateczne spożycie fosforu występują niezwykle rzadko. Średnie zapotrzebowanie dorosłego człowieka wynosi 700 mg, a można je zaspokoić, stosując zbilansowaną dietę. Nieco więcej tego pierwiastka potrzebują dzieci i młodzież z uwagi na szybki wzrost kości, a także osoby na diecie ubogobiałkowej oraz karmione pozajelitowo. Suplementacji fosforem mogą wymagać osoby m.in. po częstych i restrykcyjnych głodówkach, z chorobą alkoholową, z upośledzonym wchłanianiem z przewodu pokarmowego, po długotrwałym stosowaniem steroidowych leków przeciwzapalnych.
Wiadomo jednak, że nadmierna podaż tego pierwiastka nie jest obojętna dla organizmu. Przede wszystkim wysokie stężenie fosforu może prowadzić do problemów z przyswajalnością składników mineralnych takich jak wapń, cynk, miedź, magnez czy żelazo. Dlatego lepiej wybierać preparaty zawierające kilka pierwiastków a nie pojedyncze, i o zrównoważonej ilości każdego z nich, tak, aby zapewnić ich wzajemne uzupełnianie się.
Czym grozi niedobór fosforu?
Chociaż w codziennej diecie Polaków produkty bogate w fosfor występują stosunkowo często, to jednak istnieje ryzyko niedoboru tego składnika mineralnego. Mówimy wówczas o hipofosfatemii, do której dochodzi przy zmniejszonym stężeniu fosforanów we krwi (poniżej 0,9 mmol u osób dorosłych).
Do najważniejszych przyczyn niedoboru fosforu zaliczamy takie czynniki jak m.in.:
- dieta uboga w produkty bogate w fosfor, czyli niska podaż tego składnika wraz z dietą. Problem dotyczy głównie osób z przewlekłym alkoholizmem i anoreksją.
- przewlekłe choroby przewodu pokarmowego, które prowadzą do zaburzeń wchłaniania,
- niedobór witaminy D,
- nadmierna utrata fosforu z moczem. Najczęściej tego typu dolegliwości ujawniają się przy uszkodzeniu nerek przez leki, wrodzonym zaburzeniu cewek nerkowych czy nadczynności przytarczyc.
- przewlekłe przyjmowanie leków, które mogą wpływać na ograniczenie wchłaniania fosforu,
- przesunięcie fosforu do komórek z płynu pozakomórkowego. Jest to przyczyna ostrej i ciężkiej hipofosfatemii[4].
Jakie objawy pojawiają się w przypadku niedoboru fosforu? W przypadku łagodnych deficytów zwykle nie występują żadne niepokojące objawy. Pewne symptomy mogą ujawnić się, gdy stężenie fosforanów nieorganicznych osiąga wartości mniejsze niż 0,5 mmol/l. Mogą pojawiać się wówczas następujące dolegliwości:
- osłabienie mięśni, a także drżenie przy wykonywaniu ruchów,
- ból w kościach,
- zaburzenia świadomości.
U dzieci długotrwałe niedobory fosforu mogą być jedną z przyczyn krzywicy.
Przy ciężkiej hipofosfatemii, a więc gdy stężenie fosforanów jest niższe niż 0,3 mmol/l, dochodzi do napadów drgawek, zaburzeń zachowania, ciężkiej niewydolności serca, zaburzeń w krzepnięciu krwi, a w skrajnych przypadkach nawet do śpiączki[5].
Nadmiar fosforu może być niekorzystny dla zdrowia
Nadmiar fosforu, czyli hiperfosfatemia, też może mieć negatywne dla organizmu skutki. Pojawia się wtedy, gdy stężenie fosforanów nieorganicznych we krwi przekracza 1,6 mmol/l. Do przyczyn zaliczamy przede wszystkim nadmierne spożycie produktów bogatych w fosfor (w tym przede wszystkim żywności wysoko przetworzonej) lub przewlekłe stosowanie niektórych leków, a także m.in. upośledzenie wydalania fosforu przez nerki wraz z moczem i jego „ucieczka” (przesunięcie) z komórek do płynu pozakomórkowego. Zaburzenia mogą pojawić się u osób z ostrą lub przewlekłą niewydolnością nerek (zwłaszcza u pacjentów leczonych dializami) i niedoczynnością przytarczyc. Istotnym skutkiem ubocznym jest również zahamowanie wytwarzania witaminy D, co z kolei może prowadzić do rozwoju nadczynności przytarczyc[6].
Hiperfosfatemia zwykle nie powoduje wyraźnych objawów. Dopiero przy ciężkich niedoborach mogą pojawić się: uczucie mrowienia czy skurcze mięśni ręki (symptomy charakterystyczne dla tężyczki)[7].
[1] Przygoda B., Fosfor, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/73830,fosfor, [dostęp: 5.06.2022], za: Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
[2] Tamże.
[3] Wojtasik A. i inn., Składniki mineralne, [w:] Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, pod. red. M. Jarosza, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012, s. 126-127.
[4] Drabczyk R., Niedobór fosforu (hipofosfatemia): przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176032,hipofosfatemia, [dostęp: 5.06.2022]
[5] Tamże.
[6] Drabczyk R., Niedobór fosforu (hipofosfatemia): przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176032,hipofosfatemia, [dostęp: 5.06.2022]
[7] Tamże.
Copyright © 2024 Orifarm Healthcare. Wszystkie prawa zastrzeżone.
