Vitrum D3 – witamina słońca
Czy grozi nam nadmiar witaminy D?
O potrzebie suplementacji witaminy D mówi się dużo i poświęciliśmy temu zagadnieniu kilka artykułów. Co jednak z jej nadmiarem? Czy jest to w ogóle możliwe, biorąc pod uwagę, że prawie wszyscy mamy jej za mało? A jeśli tak, to jakie negatywne skutki się z tym wiążą?
Witamina D dostarczana z naturalnych źródeł
W normalnych warunkach nadmiar witaminy D nie jest możliwy, a już szczególnie nie w naszym klimacie, gdzie większość z nas wymaga jej suplementacji. Właśnie dlatego w 2013 roku powstało opracowanie „Wytyczne suplementacji witaminą D dla Europy Środkowej — rekomendowane dawki witaminy D dla populacji zdrowej oraz dla grup ryzyka deficytu witaminy D” oraz aktualizacja w 2018 roku („Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland — Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies — 2018 Update)”, a następnie aktualizacja tych zaleceń w 2023 roku (Płudowski P, Kos-Kudła B, Walczak M, Fal A, Zozulińska-Ziółkiewicz D, Sieroszewski P, Peregud-Pogorzelski J, Lauterbach R, Targowski T, Lewiński A, et al. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients. 2023; 15(3):695.), z której dowiadujemy się m.in., że rekomendowana jest całoroczna suplementacja witaminą D. Nie ma bowiem możliwości, aby w naszej strefie klimatycznej zaspokajać dzienne zapotrzebowanie przez cały rok na drodze syntezy skórnej. Trudno też u zdrowych ludzi przedawkować witaminę D przy spożywaniu rekomendowanych do suplementacji ilości, a niemożliwe przy ekspozycji na promieniowanie UV.
Najwięcej, bo aż 90% zapotrzebowania na witaminę D można uzyskać poprzez syntezę skórną – proces, w którym 7-dehydrocholesterol, znajdujący się na skórze, pod wpływem działania promieniowania UVB, przekształca się właśnie w witaminę D. Ten mechanizm jest jednak efektywny tylko w trakcie kilku miesięcy w roku i to pod warunkiem, że na niebie nie ma chmur, a my opalamy się przez kilkanaście minut dziennie w określonych godzinach bez żadnego kremu z filtrem UV na skórze.
Wystawienie na ekspozycję na światło słoneczne 18% powierzchni ciała na około 15 minut w słoneczny dzień, gdy na niebie nie ma chmur, powoduje syntezę około 2000-4000 IU. Jest to ilość, która w całości pokrywa dzienne zapotrzebowanie.
Możliwe jest wytworzenie większej ilości witaminy D w organizmie. Czy jest to sytuacja szkodliwa? Nie. Do tej pory nie wykazano, aby nadmierna ekspozycja na światło słoneczne prowadziła do przedawkowania witaminy D. Gdy witaminy D jest zbyt dużo, jest ona rozkładana do nieaktywnych metabolitów i wydalana [1].
Dieta zbyt bogata w witaminę D
Dodatkową porcję cholekalcyferolu można otrzymać wraz z pożywieniem, zwłaszcza jedząc tłuste ryby morskie, jajka, czy nabiał. Wciąż są to jednak niewielkie ilości i tylko przy odpowiednio zbilansowanej diecie można w ten sposób w pełni zaspokoić zapotrzebowanie.
Zatem przedawkowanie witaminy D, nawet po zwiększeniu w jadłospisie produktów zawierających tą substancję w większej ilości, nie jest możliwe.
Sprawdź: Co jeść, żeby dostarczyć witaminę D
Kiedy grozi przedawkowanie witaminy D?
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę D dla osoby dorosłej (19-65 lat) wynosi 1000-2000 j.m./dzień (20-50 µg/dzień). W preparatach multiwitaminowych zawartość wit. D jest z reguły mniejsza.
Z kolei preparaty, takie jak Vitrum D3, mające w swoim składzie tylko ten jeden składnik, zawierają 1000, 2000 lub 4000 j.m., czyli tyle, by wraz z dietą dostarczyć 100% zapotrzebowania.
Przedawkowanie witaminy D jest możliwe w sytuacji, gdy przez dłuższy czas stosowane są suplementy w zbyt dużej ilości, niezgodnie z zaleceniami. Należy pamiętać, że nieodpowiednie dawkowanie nie ma wpływu na osiągnięcie lepszych czy szybszych efektów. Natomiast niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne.
Jak sprawdzić stężenie witaminy D we krwi?
W uzasadnionych przypadkach wykonuje się badania krwi, mające na celu określenie poziomu
25-hydroksywitaminy D, czyli kalcydiolu (metabolitu wit. D) w surowicy krwi.
● 0-20 ng/ml (0-50 nmol/l) – ciężki niedobór witaminy D
● 20-30 ng/ml (50-75 nmol/l) – niewystarczające zaopatrzenie
● 30-50 ng/ml (75-125 nmol/l) – optymalne zaopatrzenie
● 50-100 ng/ml (125-250 nmol/l) – stężenie wysokie
● >100 ng/ml (>250 nmol/l) – stężenie potencjalnie toksyczne
● >200 ng/ml (>500 nmol/l) – zatrucie witaminą D
Na podstawie: „Wytyczne suplementacji witaminą D dla Europy Środkowej.”
Nieprawidłowy poziom witaminy D w organizmie należy zawsze skonsultować z lekarzem. Specjalista zadecyduje o dalszym postępowaniu na podstawie poziomu witaminy w surowicy krwi.
Jakie są objawy przedawkowania witaminy D?
Witamina D podawana w nadmiarze może mieć negatywne skutki dla zdrowia. W takiej sytuacji zwiększa się wchłanianie wapnia, co skutkuje hiperkalcemią oraz zahamowaniem aktywności wydzielania parathormonu. Można zaobserwować następujące objawy [2]:
● Osłabienie mięśni. Przedawkowanie witaminy D może prowadzić do hipokalcemii, co z kolei może osłabiać mięśnie. Osłabienie to może być różnie odczuwane – od lekkiego zmęczenia po znaczne trudności w wykonywaniu codziennych czynności.
● Objawy przedawkowania witaminy d obejmują także częste oddawanie moczu (poliuria). Jest to bezpośrednia konsekwencja hiperkalcemii, która obciąża nerki. Zwiększone oddawanie moczu nie tylko zakłóca codzienne funkcjonowanie, ale może również prowadzić do odwodnienia organizmu.
● Objawy nadmiaru witaminy D to także wymioty. Mogą wystąpić jako reakcja organizmu na toksyczny poziom witaminy D i związane z nią zaburzenia metaboliczne, zwłaszcza związane z przyswajaniem wapnia.
● Zwiększone pragnienie (polidypsja). Jest to naturalna odpowiedź organizmu na poliurię i potencjalne odwodnienie. Wysoki poziom wapnia we krwi, będący wynikiem przedawkowania witaminy D, może również przyczyniać się do poczucia ciągłego pragnienia.
● Utrata apetytu to także przykład tego, jak mogą wyglądać objawy przedawkowania witaminy D. Może być wywołana ogólnym złym samopoczuciem spowodowanym nadmiarem witaminy D oraz wpływem hiperkalcemii na układ trawienny.
● Zaburzenia pracy serca. Nadmiar wapnia, będący konsekwencją nadmiaru witaminy D, może zakłócać normalny rytm serca, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do poważnych komplikacji kardiologicznych.
Objawy przedawkowania witaminy D obejmują także kalcyfikację, czyli zwapnienie tkanek miękkich [3]. Jest to jedna z poważniejszych konsekwencji długotrwałego nadmiaru witaminy D, gdzie nadmiar wapnia odkłada się w tkankach miękkich, takich jak nerki, serce, czy płuca, co może prowadzić do trwałych uszkodzeń tych organów.
Wpływ nadmiaru witaminy D na funkcjonowanie układu odpornościowego
Przedawkowanie witaminy D może mieć znaczący wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego. W odpowiednich ilościach wspiera ona działanie układu odpornościowego, zwiększając jego zdolność do zwalczania infekcji. Zbyt wysokie stężenia witaminy D mogą prowadzić do niepożądanych efektów.
W wypadku przedawkowania witaminy D, organizm może doświadczyć nadaktywacji niektórych komórek układu odpornościowego, takich jak limfocyty T. Może to skutkować nadmierną reakcją immunologiczną, co w niektórych przypadkach może przyczynić się do rozwoju stanów zapalnych lub autoimmunologicznych.
Na przykład, niektóre badania wskazują na potencjalny związek pomiędzy wysokim poziomem witaminy D a rozwojem niektórych chorób autoimmunologicznych, chociaż dokładny mechanizm tego zjawiska nie jest jeszcze w pełni zrozumiały.
Z drugiej strony, nadmierna suplementacja witaminy D może również prowadzić do osłabienia naturalnej bariery obronnej organizmu. Zbyt wysoki poziom witaminy D może hamować produkcję i działanie niektórych cytokin, kluczowych białek układu odpornościowego, co paradoksalnie może zmniejszyć zdolność organizmu do efektywnego zwalczania infekcji.
Suplementacja witaminy D – zasady
W normalnych warunkach bardziej niż nadmiarem trzeba przejmować się brakiem. Suplementując jakiekolwiek witaminy, należy to robić świadomie i nigdy nie przekraczać porcji zalecanych przez producenta, gdyż ani zbyt niska porcja, ani zbyt wysoka, nie są obojętne dla zdrowia.
Rekomendowana ilość witaminy D dla osoby dorosłej (19-75 lat) to 1000–2000 IU/dzień, a osobom powyżej 75 lat zaleca się 2000-4000 IU/dzień [1]. Ilość zależy od masy ciała oraz stosowanej diety. Dlatego przyjmowanie witaminy D zawsze należy ustalić z lekarzem, dietetykiem lub farmaceutą, a także okresowo kontrolować jej poziom we krwi przy pomocy badań laboratoryjnych. Górna granica zalecanej dawki jest rekomendowana ciężarnym i kobietom karmiącym piersią [1]. Długotrwałe stosowanie dawek leczniczych bez konsultacji może skończyć się źle.
Sprawdź: Ile powinniśmy przyjmować optymalnie witaminy D?
Wskazane jest, aby wybierać suplementy witaminy D wysokiej jakości. Dobrze, gdy w preparatach znajduje się witamina D pochodzenia naturalnego, rozpuszczona w oleju, która bardzo dobrze się wchłania. Preparat powinien mieć krótki skład, czyli być pozbawiony zbędnych dodatków.
Źródła:
1. Płudowski, P.; Kos-Kudła, B.; Walczak, M.; Fal, A.; Zozulińska-Ziółkiewicz, D.; Sieroszewski, P.; Peregud-Pogorzelski, J.; Lauterbach, R.; Targowski, T.; Lewiński, A.; et al. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients 2023, 15, 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695
2. P. Kmieć, K. Sworczak, Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D, „Forum Medycyny Rodzinnej 2017”, tom 11, nr 1, s. 38–46.
3. M. Jarosz i in., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.